ხშირად მეტ ყურადღებას ვაქცევთ რწმენის გარეგნულ მხარეს, რომელიც ხშირად არცაა ქრისტიანული, ვიდრე სულიერს…

დავით დოლიძე

როგორი უნდა იყოს ჭეშმარიტი მორწმუნე და რატომ ურჩევნია ქართველ მართლმადიდებელს წეს-ჩვეულებების შესრულება სასულიერო შემეცნებას?!

ბოლო წლებია ქართული საზოგადოება ორ დიდ ბანაკად არის გაყოფილი. პირველი და ყველაზე გავრცელებულია მორწმუნეთა ის ნაწილი, რომელიც საკუთარ თავს ჭეშმარიტ ქრისტიანათ მოიაზრებს, ხოლო მეორეა, მოდას აყოლილი „ათეისტი“ ახალგაზრდები და საზოგადოებისთვის ცნობადი სახეები. თუ რატომ არის ქვეყანაში გამოკვეთილი ეს ორი უკიდურესობა ამისა და სხვა მრავალი უცნობი საეკლესიო დეტალის გასარკვევად, თეოლოგიის დოქტორს საეკლესიო სამართალში, თბილისის მთაწმინდის წმინდა ნინოს სახელობის ტაძრის მოძღვარს, მღვდელ ალექსი (ქშუტაშვილს) გავესაუბრეთ.

– მაინც რამ განაპირობა ის, რომ ორი უდიდესი ქრისტიანული დღესასწაულის – შობისა და აღდგომის აღნიშვნა სხვადასხვანაირად “გადანაწილდა”. შობის აღნიშვნის ტრადიციებით ძალიან მდიდარია დასავლეთი, აღდგომასთან დაკავშირებული რიტუალები კი – აღმოსავლეთი. რატომ მიანიჭეს აღმოსავლეთ ქრისტიანებმა უპირატესობა აღდგომას და დასავლეთელებმა კი – შობას?

-ვერ დაგეთანხმებით, რომ თითქოსდა დასავლური ქრისტიანობა უპირატესობას ანიჭებდეს ქრისტეს შობას, ვიდრე აღდგომას. მთელი მსოფლიო საქრისტიანოსთვის აღდგომა ყოველთვის წარმოადგენდა უმთავრეს დღესასწაულს. მაცხოვარი იესო ქრისტეს ამქვეყნად მოვლენა დაკარგავდა ყველანაირ აზრს, რომ არ მომხდარიყო ჯვარცმა და აღდგომა. ამიტომ IV საუკუნის შუა წლებამდე მთელ საქრისტიანოში არ აღინიშნებოდა არცერთი სხვა დღესასწაული, გარდა აღდგომისა. IV საუკუნის პირველ ნახევარში, თავდაპირველად, ქრისტეს შობის აღნიშვნა დაიწყეს მწვალებელმა გნოსტიკოსებმა, რა თქმა უნდა, დამახინჯებული აზრით. გნოსტიკოსების სწავლებით, მატერია ბოროტი ძალის წარმონაქმნი იყო, ამიტომ ძე ღვთისას განხორციელებაში ისინი ხედავდნენ სამწუხარო ფაქტს, რომლის შედეგადაც მატერიალურმა დემონურმა ძალებმა შეიპყრეს ღვთაებრივი წმინდა სული. ამის გამო, მართლმადიდებელმა ეკლესიამაც, როგორც დასავლეთში, ასევე აღმოსავლეთშიც, დაიწყო ქრისტეს შობის აღნიშვნა, რომ ამით ექადაგა და განემარტა ამ უდიდესი ისტორიული მოვლენის ჭეშმარიტი აზრი.

ამ დღესასწაულის 25 დეკემბერს დანიშვნასაც მისიონერული მიზანი ჰქონდა. ამით მართლმადიდებელმა ეკლესიამ მოახერხა წარმართული დღესასწაულის – იუვენალიუსის ჩანაცვლება. ამ დროს წარმართები ზეიმობდნენ მზის ღვთაების დაბადების დღეს. მაგრამ, მაცხოვარ იესო ქრისტესაც სახარებაში ეწოდება “მზე სიმართლისა”, ამიტომ ქრისტიანები ქადაგებდნენ, რომ 25 დეკემბერს კი დაიბადა “ღმერთი – მზე”, მაგრამ ხილული, მატერიალური კი არა, არამედ “მზე სიმართლისა”, ანუ მაცხოვარი იესო ქრისტე.

მაშასადამე, ქრისტეს შობის დღესასწაულის ისტორიიდანაც ჩანს, რომ აღმოსავლეთშიც და დასავლეთშიც აღდგომას ყოველთვის უპირატესი მნიშვნელობა ენიჭებოდა.

რაც შეეხება ხალხურ რიტუალებსა და წეს-ჩვეულებებს, აქ ყველაფერი პირობითი და ინდივიდუალურია. მაგალითად, მართლმადიდებელ რუმინელებში, მოლდაველებში, სერბებში, უკრაინელებში და სხვა ერებშიც ქრისტეს შობის დღესასწაულის აღსანიშნავი ხალხური ტრადიციები ძალიან მდიდარი და მრავალფეროვანია.

– ქრისტე ასჯერად რომ დაბადებულიყო ბეთლემში, თუკი იგი შენს გულში არ დაიბადა რა აზრი აქვსო, ამბობდა ერთი ჭკვიანი ადამიანი. თუ შეიძლება, რომ განმარტოთ რამდენად მნიშვნელოვანია ქრისტეს დაბადების ფაქტის არა მხოლოდ ისტორიულ და ზოგადსაკაცობრიო მოვლენად აღქმა, არამედ პიროვნული ურთიერთობა ქრისტესთან, მისი პიროვნულად მიღება?

-რა თქმა უნდა, ზოგადად ქრისტიანული სარწმუნოება გულისხმობს ქრისტეს პიროვნულად მიღებას. მაცხოვარმა მთელი კაცობრიობა გამოისყიდა ცოდვისგან ჯვარცმითა და აღდგომით, მაგრამ ეს გამოსყიდვა ქმედითი რომ გახდეს თითოეული კონკრეტული ადამიანისთვის, აუცილებელია რწმენა და ინდივიდუალური თანამონაწილეობა ქრისტესთან მის ჯვარცმაში, დაფლვასა და აღდგომაში, რაც სულიერად ხდება კიდევაც ნათლობის დროს. ღმერთი ცოცხალია და ქრისტიანული ცხოვრების მთავარი აზრი გულისხმობს მასთან პირად ურთიერთობას, რაც მიიღწევა სრულფასოვანი ეკლესიური ცხოვრებით. შობის აღნიშვნა თუ შემოისაზღვრება მხოლოდ ღორის დაკვლით და მწვადების ჭამით, ეს არ ნიშნავს ქრისტიანობას. ქრისტიანული დღესასწაული არ გულისხმობს მხოლოდ რომელიღაც კონკრეტული ისტორიული მოვლენის გახსენებას, არამედ მის აქტუალიზებას ჩვენს დროში და ჩვენ მიერ მასთან სულიერად თანამონაწილეობას. ამიტომ შობის ან ნებისმიერი სხვა ქრისტიანული დღესასწაულის აღნიშვნისას, რაღაც უნდა იცვლებოდეს ჩვენში, ცოტათი მაინც უკეთესები და ღმერთთან ახლოს მყოფები უნდა ვხდებოდეთ.

– ისევ დაბადების თემას რომ შევეხოთ: ქრისტე მეორედ დაბადებაზე ესაუბრება ფარისეველთა მიმდინარეობის ერთ-ერთ ღირსეულ წარმომადგენელს ნიკოდიმოსს (იოანე მე-3 თავი). ეუბნება, რომ მეორეს დაბადების გარეშე ვერც თავად ღირსეული ნიკოდიმოსი და ვერც სხვა ადამიანი ვერ იხილავს ცათა სასუფეველს. ნიკოდიმოსს მაშინ ამის გაგება გაუჭირდა. რამდენად ესმით დღეს მეორედ დაბადების მნიშვნელობა, თუნდაც ქარტველ მორწმუნე უმრავლესობას, ქრისტეს დაბადებიდან ორი ათასი წლის შემდეგ?

-მე ვიცი, რომ ჩვენი მრევლის უმრავლესობას ძალიან კარგად ესმის, რას ნიშნავს მეორედ დაბადება, ანუ ნათლობის მეშვეობით ქრისტიანული სულიერი ცხოვრებისთვის დაბადება და ასევე, სხვა ქრისტიანული ჭეშმარიტებანიც. აქტიური მრევლი, ხაზს ვუსვამ, რომ საუბარია აქტიურ მრევლზე, რომელიც რეგულარულად ესწრება მართლმადიდებლურ ღვთისმსახურებას, ლოცვისას უსმენს ჰიმნოგრაფიულ (ანუ სალოცავ) ტექსტებს, რომლებიც მთელი სისავსით გადმოსცემენ მართლმადიდებლურ დოგმატურ და სიმბოლურ სწავლებას. ეს უკვე ეხმარება მათ, გაიგონ და ჩაწვდნენ ქრისტიანული სწავლების სიღრმეებს.

წირვა-ლოცვის შემდეგ მორწმუნენი, ასევე, ისმენენ ქადაგებას, რომლის დროსაც სასულიერო პირი განმარტავს კონკრეტული დღის რელიგიური დღესასწაულის მნიშვნელობას, წაკითხული სახარების მონაკვეთის შინაარს და ზოგადად, ქრისტიანული ცხოვრების მიზანს.

ამავდროულად, ბევრ ტაძარში მოძღვრები ატარებენ ხოლმე ე.წ. საკატეხეზო საღამოებს, რომლების დროსაც, ლექციების სახით, მრევლს განუმარტავენ ქრისტიანული სწავლების სხვადასხვა დარგებს – წმინდა წერილს (ბიბლიას), დოგმატიკას, ლიტურგიკას, ასკეტიკას, საეკლესიო სამართალს და ა.შ.

ასევე, უკვე არსებობს საკმაოდ მრავალრიცხოვანი და ხარისხიანი სამეცნიერო და პოპულარული რელიგიური ლიტერატურა, რომელიც ეხმარება მორწმუნეებს ცოდნისა და განათლების დონის ამაღლებაში.

რა თქმა უნდა, ადამიანმა შეიძლება ზეპირად იცოდეს მთელი ბიბლია და წმინდა მამების ნაშრომებიც, მაგრამ ამავდროულად, ათეისტი იყოს. ცნობილია, რომ კომუნისტურ პერიოდში უმაღლეს სასწავლებლებში არსებობდა ე.წ. მეცნიერული ათეიზმის კათედრები, რომელთა ხელმძღვანელებმაც ზედმიწევნით იცოდნენ ქრისტიანული მოძღვრება, მაგრამ ამით უფრო ახლოს კი არა, არამედ უფრო შორს სცილდებოდნენ ღმერთს.

ამიტომ, ღვთის შემეცნების გზაზე არ არის საკმარისი მხოლოდ რაციონალური მიდგომა. გადამწყვეტი მნიშვნელობა ღვთის მადლთან ზიარებას ენიჭება, რომელიც ისევ ლოცვით, მარხვით და ზოგადად, სრულფასოვანი ეკლესიური ცხოვრებით მიიღწევა. წერა-კითხვის არ მცოდნე მოხუცი გლეხი შეიძლება უფრო ახლოს იყოს ღმერთთან და შესაბამისად, უფრო მეტად გათვითცნობიერებული საღვთო ჭეშმარიტებებში, ვიდრე ზოგიერთი მეცნიერებათა დოქტორი.

შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, რომ, ჩემი აზრით, ჯერ კიდევ ბევრია გასაკეთებელი ჩვენი მრევლისა და სამღვდელოების განათლების დონის ამაღლების საკითხში, პრობლემის ისეთნაირად დასმა, რომ მორწმუნეებს არ ესმით ელემენტარული ქრისტიანული ჭეშმარიტებანი, დიდი შეცდომაა.

– რატომ იჭერს მოწესეობა, წეს-ჩვეულებების აღსრულება უპირატესობას ქართველ მორწმუნეთა დიდ ნაწილში და ნაკლებად შემეცნება და აზროვნება?

-მე არ ვიცი, ქართველ მორწმუნეთა რომელ კატეგორიას გულისხმობთ. თუ იმათ, ვისი ქრისტიანობაც ქართული სუფრის სადღეგრძელოებს არ სცდება, მაშინ დაგეთანხმებით. მაგრამ ის ძალზე მრავალრიცხოვანი ხალხი, რომლებიც ტაძართან, ღვთისმსახურებასთან და განათლებულ და სულიერ მოძღვრებთან ახლოსაა, კარგად განასხვავებს, რა არის ხალხური ტრადიციული და გარეგნული და ამის საპირისპიროდ, რა არის არსებითი, შინაგანი და სულიერი.

თუმცა, დაგეთანხმებით იმაშიც, რომ ხშირად ჩვენ მეტ ყურადღებას ვაქცევთ რწმენის გარეგნულ მხარეს, რომელიც ხშირად არცაა ქრისტიანული, ვიდრე არსებითს, შინაგანს და სულიერს. მაგალითად – რამდენი სანთლის დანთებაა აუცილებელი, რომელ ხატებთან და რა თანამიმდევრობით; ეკლესიაში შესვლა რომელ დღეებშია აუცილებელი და როდის აკრძალული, რომ არ ეწყინოს ტაძრის მფარველ ანგელოზს; ლოცვისას ეკლესიაში რომელ კუთხეში უნდა ვიდგეთ და როგორ უნდა გვქონდეს დაწყობილი ხელები; კაბა რამდენი სანტიმეტრითა და მილიმეტრით უნდა ფარავდეს მუხლს და ზოგადად, რა ფორმისა და დიზაინის ჩაცმულობას იწონებენ ღვთისმშობელი და სხვა წმინდანები; რომელ დღეებში, საათებსა და წუთებშია დაშვებული მეუღლეებს შორის ინტიმური ცხოვრება და როდის ითვლება ეს მრუშობადDდა ბევრი სხვა მსგავსი სისულელე, რაც რწმენისადმი ფარისევლურ დამოკიდებულებას გულისხმობს. სიტუაციის გამოსასწორებლად, გეთანხმენით, ჯერ კიდევ ბევრია გასაკეთებელი ჩვენი ცოდნისა და განათლების დარგში.

– საქართველოში გაიზარდა ეკლესიების რიცხვი, თითქმის ყოველ დღე იზრდება მათი რაოდენობა, მოიმატეს მორწმუნეებმა, მართლმადიდებლობამ დაფარა დიდი ტერიტორიები. ამის გათვალისწინებით, რამდენად აისახება სიმრავლე, მოცულობის სიდიდე ხარისხზე? გახდა თუ არა ქართველი საზოგადოება ამით უფრო ზნეობრივი, უფრო ტოლერანტული, ქრისტიანული ღირებულებების გამტარებელი?

-მე არ ვარ სოციოლოგი და ჩემს ფუნქციაში არ შედის საზოგადოების აზრის, მსოფლმხედველობის ან ფასეულობების შესწავლა. მე ვარ მღვდელი და თეოლოგი, ჩემი მოვალეობაა ღვთის სიტყვის ქადაგება. XIX საუკუნის დიდი რუსი მწერალი და მოაზროვნე, ფეოდორ დოსტოევსკი, წერდა, რომ “თუ ღმერთი არ არსებობს, მაშინ ყველაფერი დაშვებულიაო”. ანუ ქრება ზნეობის უზენაესი კრიტერიუმი – ღმერთი! ამიტომ, ეკლესია ცდილობს საზოგადოებაში ჩამოაყალიბოს გარკვეული ზნეობრივი პრინციპები, ანუ რა არის სიკეთე და რა არის ბოროტება.

ქრისტიანობა, რა თქმა უნდა, გულისხმობს ზნეობრივ ცხოვრებას. ამიტომ, მართლმადიდებელი ეკლესია ცდილობს საზოგადოებაში დაამკვიდროს მორალური და შესაბამისად, ტოლერანტული პრინციპები. სახარებაში ნათქვამია, “რწმენა საქმეების გარეშე მკვდარიაო!” ამავდროულად, მაცხოვარი იესო ქრისტე ამბობს, რომ ცოდვილებისთვის მოვევლინე ამ ქვეყანაზე და არა მართლებისთვისო.

საავადმყოფო ჯანმრთელებისთვის კი არა, ავადმყოფებისთვის შენდება ხოლმე, რათა ისინი გამოჯანმრთელდნენ. ეკლესიაც სულიერი საავადმყოფოა და ცოდვილების განსაკურნებლადაა დაარსებული. ობიექტურები რომ ვიყოთ, მრევლი არაა ერთგვაროვანი: ზოგი წელიწადში 1-2 ორჯერ მოდის ხოლმე ტაძარში აღსარება-ზიარებაზე მხოლოდ იმისთვის, რომ “ჩაეთვალოთ” მორწმუნეობა; ზოგი მოდის იმისთვის, რომ უფრო მეტად ილაპარაკოს არა საკუთარ ცოდვებზე, არამედ მეუღლეების, დედამთილ-სიდედრების, შვილების, ან მშობლების შეცდომებზე; მაგრამ უმრავლესობა მოდის ეკლესიაში გულწრფელად თავისი პირადი ცოდვების მოსანანიებლად და გამოსასწორებლად.

ამიტომ მე მწამს, რომ ქართველი მართლმადიდებელი მრევლი ზოგადად, უფრო ზნეობრივი, უფრო ტოლერანტული, ქრისტიანული ღირებულებების გამტარებელია, ვიდრე ღმერთისგან შორს მყოფი ხალხი.